آزادی و دینداری از دیدگاه میشل فوکو، با تأکید بر نوشته های او دربارۀ انقلاب اسلامی ایران

یکی از مهم­ترین سؤالاتی که ذهن پژوهشگران فوکو را درگیر کرده، این است که آیا نظریات او درباره قدرت موقعیتی برای اعمال آزادی و شورش فراهم می­کند. همچنین در پی این سؤال یکی از معماهای پیش روی پژوهشگران این بوده است که مواضع او درباره انقلاب ایران چگونه با مواضعی که درباره آزادی و قدرت داشته است، سازگاری می­یابد. در این مقاله به بررسی نقش آزادی و سوژگی در آثار فوکو با تأکید بر انقلاب ایران خواهیم پرداخت. از نظر وی در موقعیتی که قدرت در همه جا نفوذ یافته است، یک امکان مهم برای اِعمال فاعلیت (سوژگی) «تمرین­های معنوی» است – یعنی یک مجموعه از فعالیت­ها که در جهت خودسازی انجام می­گیرد. انقلاب ایران یک نمونه از این نوع سوژگی را به نمایش می­گذاشت، زیرا بسیاری از انقلابیون همزمان به خودسازی درونی و ایجاد تحول بیرونی می­پرداختند. فوکو باور داشت که تشیع انقلابی به دلیل وجود رویکردهای باطنی امکان اِعمال آزادی را فراهم می­کند. البته چنین ترکیبی از آنجا که در مقوله­های ذهنی غربی نمی­گنجید، برای ایشان قابل هضم نبود.